Με πάνω από 40 χρόνια ζωής, η παγκοσμιοποίηση, συχνά πυκνά, από τους αντιπάλους της θεωρείται ως μια απλή εξάπλωση πολυεθνικών εταιρειών και διεθνών άμεσων επενδύσεων. Τα πράγματα είναι όμως πολύ πιο σύνθετα, άρα διόλου απλά. Στην πολύχρονη εξέλιξή της, η οποία θα ενισχύεται, η παγκοσμιοποίηση πρέπει να ιδωθεί ως έκφραση ενός συνόλου αλλαγών, που συνολικά και με υψηλή ταχύτητα διαμορφώνουν μια νέα πραγματικότητα, διαρκώς μεταβαλλόμενη, η οποία κυριαρχείται από μια σειρά νέα στοιχεία, όπως:

– Μια ριζική τεχνολογική αλλαγή που οδηγεί στην ανάδειξη ενός νέου τεχνο-οικονομικού υποδείγματος, στηριγμένου στη γνώση, την πληροφό­ρηση, τη μικρο-ηλεκτρονική, τη γρήγορη τεχνολογική ανανέωση, και γενι­κότερα την ανάδειξη του τεχνολογικού ανταγωνισμού ως κεντρικής πηγής πλούτου και ως στοιχείου οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας στην πα­γκόσμια πυραμίδα δύναμης.

– Μια εκτεταμένη απελευθέρωση στη μετακίνηση κεφαλαίου, οι όροι ελέγχου του οποίου σε εθνικό επίπεδο μεταμορφώθηκαν ριζικά στην τελευταία τριακονταετία.

– Τη συνεχή απελευθέρωση των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών, με την εισαγωγή του στοιχείου του διεθνούς ανταγωνισμού σε κλειστά μέχρι πρόσφατα συστήματα, όπως στις τηλεπικοινωνίες, στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, στις μεταφορές, στις τουριστικές υπηρεσίες, στις ασφάλειες, και εν μέρει στα αγροτικά προιόντα.

– Την ανάδειξη του ανταγωνισμού των μισθών μεταξύ χωρών σε μηχανισμό πίεσης πάνω στον κλασικό μηχανισμό «αύξηση παραγωγικότητας – αύξηση μισθών», που στάθηκε για δεκαετίες κυρίαρχο χαρακτηριστικό στο μεταπολεμικό φορντικό αναπτυξιακό μοντέλο στις προηγμένες χώρες.

Σοβαρές μεταβολές επίσης,εκδηλώνονται στη λειτουργία του κράτους, μέ­σα από τις εξής ειδικότερες σχέσεις:

– Μια πιο ισχυρή ενσωμάτωση του κράτους στον μηχανισμό των παγκοσμιοποιημένων αγορών κεφαλαίου.

– Μια αμφισβήτηση των ίδιων των αρχών λειτουργίας του κράτους και ιδιαίτερα με ισχυρές πιέσεις για συρρίκνωση των πολιτικών κοινωνικής συνοχής, ιδιαίτερα δε αυτών που έχουν συντεχνιακό χαρακτήρα.

– Σοβαρές ανακατατάξεις δύναμης στο εσωτερικό της κρατικής εξου­σίας, με αποδυνάμωση «παραγωγικών υπουργείων» και ισχυροποίηση των υπουργείων Οικονομικών και της Κεντρικής Τράπεζας.

Όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο πρώην υπουργός και καθηγητής κ. Τάσος Γιαννίτσης, στο πλαίσιο της πορείας της παγκοσμιοποίησης, για τις εργασιακές σχέσεις, οι νέες τεχνολογίες σήμαιναν και σημαίνουν θεμελιακές αλλαγές ήδη αισθητές σε ποικίλα επίπεδα. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, οι κυβερνήσεις των τεχνολογικά ηγετικών χωρών, σε συνεργασία και με τον ιδιωτικό παραγωγικό τομέα, διαμόρφωσαν τη συνολική πολιτική τους (κίνητρα, προσανατολισμός μεγάλων κρατικών ερευνητικών κέντρων, πανεπιστήμια, προγράμματα στήριξης ιδιωτικών επιχειρήσεων, διακρατικές συνεργα­σίες) με σαφείς στόχους προς την κατεύθυνση της δημιουργίας τεχνολογι­κών καινοτομιών, κεντρικό χαρακτηριστικό των οποίων είναι η μείωση του εργατικού κόστους, η υιοθέτηση ριζικών μεταβολών στις εργασιακές σχέ­σεις, η μείωση των αναγκών σε ανθρώπινη εργασία και τα συνακόλουθα φαινόμενα της διαρθρωτικής ανεργίας κλπ.

Το άνοιγμα των διεθνών αγορών και η επιθετική είσοδος σε αυτές χωρών όπως η Κίνα και η Ινδία δημιούργησαν ένα πρωτόγνωρο ανταγωνιστικό περιβάλλον που ανέτρεπε και ανατρέπει πάντα αρκετές γενναιόδωρες πτυχές των δυτικών κρατών – προνοίας.

Την ίδια περίοδο όμως, οι διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες χρηματοδότησης των κοινωνικών – κρατών, οδήγησαν στην επιτάχυνση της κυκλοφορίας του κεφαλαίου σε πρωτοφανή για τα παγκόσμια δεδομένα κλίμακα.

Προέκυψε έτσι ένα απίθανο σύστημα παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής διαπλοκής, με ορατό αποτέλεσμα τον τριπλασιασμό μέσα σε 20 χρόνια του παγκόσμιου δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, το οποίο αθροιζόμενο σήμερα είναι πάνω από τέσσερις φορές μεγαλύτερο από το παγκόσμιο ΑΕΠ.

Έχει προκύψει έτσι μια νέα παγκόσμια οικονομία της αγοράς, η οποία υπακούει σε κανόνες «σιδηρούς πραγματικότητας». Υπό αυτές τις συνθήκες κατά τον Τ. Γιαννίτση και όχι μόνον βέβαια, η άρνηση της νέας πραγματικότητας, ιδιαίτερα από τις δυνά­μεις της προοδευτικής σκέψης, είτε ονομάσουμε την πραγματικότητα αυτή «παγκοσμιοποίηση», είτε μείνουμε σε περιγραφή των χαρακτηριστικών της, οδηγεί σε αδιέξοδο.

Ένα αδιέξοδο που αυτοπαγιδεύεται, καθώς η προέλευση του είναι ο φόβος, ότι ή αναγνώριση της πραγματικότητας σημαίνει και αποδοχή της, την αποδοχή του «τέλους της ιστορίας», όταν το ζητούμενο είναι η συνέχισή της. Γιατί η πραγματικότητα μπορεί να αλλά­ξει βεβαίως μέσα από εναλλακτικές στρατηγικές και συγκρούσεις, αρκεί να υπάρχει συγκροτημένη πρόταση για το πώς αντιμετωπίζεται το «σιδηρούν χέρι της πραγματικότητας». Η άρνηση αναγνώρισης, ότι σήμερα έχουν συντελεστεί πολλαπλές αλλαγές στο παγκόσμιο σύστημα, από τον φόβο απο­δοχής των συνεπειών του, αναδεικνύει μια αδυναμία συγκρότησης εναλλακτικής πρότασης και δείχνει μια προσπάθεια παραμόρφωσης της πραγματικότητας προκειμένου να συγκαλυφθεί η ανικανότητα αυτή.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, πολλά φαινόμενα που εκδηλώθηκαν με αφορμή την πανδημία δεν οφείλονται τόσο σε κρίση της παγκοσμιοποίησης, όσο στον καλπασμό της. Και αυτός ο τελευταίος τελικά είναι η εξέλιξη που ενοχλεί τους ανθρώπους του πολιτικού αυταρχισμού και του ιδεολογικού λαϊκισμού. Ας μην μας διαφεύγει ότι σε κάποια φάση, η παγκοσμιοποίηση θα αποκτήσει και δημοκρατικό περιεχόμενο, γεγονός που μάλλον πονοκεφαλιάζει τους κ.κ. Χι και Πούτιν.

Αθανάσιος Χ. Παπανδρόπουλος – European Business Review